VESÎLE-NÂME (İNCELEME-METİN) / ŞEYHOĞLU DERVİŞ OSMAN

Dilin iki cephesi vardır: Yazı dili ve konuşma dili. Her dilde ve her dönemde bunlar birbirinden farklıdır. Osmanlı dönemi konuşma diline dair eldeki bilgiler oldukça sınırlıdır. Bu bilgiler de, yazılı kaynaklara dayanmaktadır. Konuya dair yapılan çalışmalarda, genellikle yabancıların yazdığı gramer ve sözlükler, bunların yanında Evliya Çelebi Seyahatnamesi, tarih kaynakları, kadı sicilleri, şeriyye sicilleri ve mektuplar başvurulan kaynak eserler arasındadır. Bunların yanında halkın konuşma diline dayanan sade nesir özelliği taşıyan metinler de Osmanlı dönemi konuşma diline dair önemli veriler sunmaktadır. Vesîle-nâme hem sade nesir üslubu hem de harekeli bir metin olması itibariyle dönem konuşma diliyle ilgili zengin malzeme içerir. Bu açıdan Türk dili tarihi için ayrı bir öneme sahiptir.

Vesîle-nâme, Halvetî tarikatına mensup Şeyhoğlu Derviş Osman’ın kaleme aldığı, dinî, didaktik tarzda bir eserdir. Eserin tespit edilebilen tek nüshası, Koç Üniversitesi Kütüphanesi Nesteren ve Fuat Bayramoğlu Nadir Eserler Koleksiyonu’nda bulunmaktadır. Vesîle-nâme, içerisinde çeşitli dinî öykülerin yer aldığı mensur bir eserdir. Eserde, Halvetîliğin özellikleri, Halvetî şeyhi ve müridlerinin yapması gerekenler, Halvetî koluna mensup olanların silsilesi gibi konular ayrıntılarıyla işlenir.

Vesîle-nâme adlı eser üzerine yapılan bu çalışma, giriş bölümünün yanında iki ana bölüm olarak planlanmıştır. Giriş bölümünde; Şeyhoğlu Derviş Osman’ın hayatı, eseri, 18. yüzyılda kullanılan Türkçenin genel özellikleriyle ilgili bilgi verilmiştir. Ayrıca eserin konuşma dilini yansıtan özellikleri metinden örneklerle izah edilmiştir. Birinci bölümde eser, imlası yönüyle mercek altına alınmış, ünlüler ve ünsüzler ayrı ayrı ele alınmak suretiyle inceleye tabi tutulmuştur. İkinci bölümde ise nüsha tanıtımı ile eserin çeviri yazısına yer verilmiştir.